نقش خانواده در مدیریت مصرف بهینه آب
آب منبع زندگی و حیات بشر است. آینده جهان به نحوه استفاده از این منابع محدود و با ارزش در امروز بستگی دارد. همگان بر نقش آب در شکل‌گیری جوامع و نقشی که در توسعه ایفا می‌نماید اذعان دارند. متاسفانه رشد روزافزون جمعیت، گسترش صنایع و خشکسالی‌های پی در پی و ... منجر به ایجاد عدم تعادل بیشتر میان آب قابل دسترس و تقاضای اب شده است. دسترسی به آب حق هر انسان بوده و حفاظت از آب نیز بر عهده هر فرد است زیرا وجود آب سالم برای زندگی یک ضرورت است و نبود آب مساوی با نبود حیات است.
مصرف یکی از شاخص‌ها و مؤلفه‌های اصلی، بازتابی از الگوهای ذهنی و رفتاری اعضا هر جامعه محسوب می‌شود به طوریکه با شناخت هر یک می‌توان نسبت به پیش‌بینی رویدادها، رفتارها، کنش‌های اجتماعی و همچنین کارکردها و پیامدهای ناشی از آن دست یافت.
مصرف نمادی از هویت و فرهنگ هر جامعه است و فرهنگ نیز در تعیین نقطه آغاز الگوی مصرف نقش تعیین‌کننده‌ای دارد.
مدیریت مصرف آب به خصوص زمانی که منابع آب در محدودیت قرار می‌گیرد از اهمیت خاصی برخوردار است. اعمال مدیریت مناسب در زمینه‌های تامین، توزیع، کنترل و حفظ کیفیت آب و همچنین شیوه‌های مصرف آب نقش تعیین‌کننده‌ای در بهره‌گیری از این منابع محدود دارد.
جامعه از خانواده تشکیل شده است و مجموعه‌ای از پدر و مادر و فرزندان است که در مکانی واحد با اقتصاد و فرهنگ مشترک زندگی کرده و دارای حق و حقوق و تکالیف اجتماعی هستند. خانواده سلول تشکیل‌دهنده جامعه است.
وظیفه خانواده تربیت و اجتماعی کردن کودکان، نوجوانان و جوانان است و در شکل‌گیری وجه‌نظرها، باورها، ارزش‌ها، نگرش‌ها، هنجارها و عادت‌های کودک نقش اصلی را بر عهده دارد.
خانواده از طریق کنش‌های متقابل و آموزش و پرورش، کودکان را با ارزش‌ها، هنجارها و موازین جامعه آشنا می‌سازد و آنان را برای همنوایی با جامعه آشنا می‌کند.
خانواده مانند هر امر دیگر اجتماعی، پدیده‌ای پویا و در حال دگرگونی است. فرآیند اجتماعی شدن کودک از خانواده شروع می‌شود و کودک هنجارهای اجتماعی را از طریق خانواده فرا می‌گیرد، زیرا نسبت به افراد جامعه زمان بیشتری را با این گروه صمیمی و خودمانی می‌گذراند.
تاثیر خانواده در شخصیت اعضای کم‌سن و سال بسیار عمیق است زیرا ارگانیسم انسان در 5 تا 6 سال آغاز عمر با سرعت بی‌نظیر رشد می‌کند. به دلیل تماس مستمر کودکان پس از تولد با خانواده برای یک مدت طولانی، خانواده در شکل‌گیری زیربنای رفتار نقش اصلی را بر عهده دارد لذا خانواده به عنوان یک نهاد اجتماعی بیشترین تاثیر را در تربیت افراد جامعه دارد.
زنان عهده‌دار وظیفه سنگین پرورش نسل و تربیت فرزندان هستند. بنابراین آنان عامل اصلی انتقال فرهنگ در زمینه آب به نسل‌های هستند.
زنان نقش وسیعی در اداره امور خانواده دارند و بالتبع یکی از الزامات آن دسترسی به آب سالم و مناسب است. زنان بیشتر از مردان در معرض اثرات نامساعد کم‌آ‌بی قرار می‌گیرند پس لازم است این گروه از افراد جامعه توجه ویژه‌ای به رعایت الگوی مصرف بهینه آب داشته باشند.
توجه به موضوع مدیریت آب و زنان به مسئولیت زنان برای ذخیره آب و مدیریت مصرف آب در کارهای منزل و مشارکتشان محدود می‌شود. زنان نقش مهمی در مدیریت مصرف آب بازی می‌کنند و به دلیل وجود همین نقش، زنان دارای دانش قابل‌توجهی در ارتباط با منابع آب هستند و بنابراین کلید موفقیت برنامه‌ها و سیاست‌های توسعه منابع آب محسوب می‌شوند.
با توجه به حضور فعال زنان در جامعه امروزی و امکان و ایجاد فعالیت در قالب تشکل‌های خودجوش مثل NGO سیطره مدیریت و تعامل کاری زنان در سطوح مختلف خانواده، محله، شهر، اجتماع و مراکز فعالیتی گوناگون، می‌تواند نقش‌آفرین فعالیت‌های اساسی در زمینه مدیریت مصرف آب باشد.
زنان عامل اصلی انتقال فرهنگ مصرف بهینه آب هستند و همچنین از مشارکت‌کنندگان اصلی در امر مدیریت مصرف آب می‌باشند. این گروه به دلیل موقعیتی که در خانواده دارند می‌توانند اموزش دهندگان مجربی در زمینه‌های مختلف مصرف آب باشند و از طرفی به دلیل اینکه زنان بیشتر از دیگر اعضا خانواده در منزل با آب سروکار دارند مجری تغییر فرهنگ اب محسوب می‌شوند.
در این میان مادر، رکن اصلی تربیت است و یک مادر فهمیده می‌تواند در خانه الگویی صحیح از مصرف را در جامعه بازی نماید.
توجه لازم به نکات اصلی و حس مسئولیت‌پذیری و قانونمندی در زنان یکی از ویژگی‌هایی است که خانواده با بهره‌مندی از آن می‌تواند مهر اصلاحات بر روی اشتباهات و نقاط ضعف خود بزند.
با توجه به نقش زن به عنوان مادر یا معلم در انتقال فرهنگ بایستی خود الگوی مناسب و شایسته‌ای برای فرزندان باشد.
یک زن به عنوان راهنمای اجتماعی خانواده باید درک عمیقی از مشکلات و راه‌کارها داشته باشد. او باید بتواند درست و نادرست را به خوبی تشخیص دهد تا سنت‌های غلط را نادیده گرفته و عادت‌های اشتباه را از بین ببرد.
تشخیص جایگاه زن در مدیریت مصرف خانواده فراتر از آن است که بتوان با اعداد و ارقام سنجیده شود زیرا بسیاری از از تلاش‌های زنان در ابعاد مختلف قابل احتساب با ارقام ریاضی و کمی نیست و نیاز به مفاهیمی جدید در تحلیل دارد.
زن به عنوان مدیر اقتصادی خانواده در نحوه مصرف نقش مهمی به عهده دارد. زنان باید در رابطه با نحوه درست مصرف کردن توجیه شوند و آموزش ببینند زیرا هر اندازه دانش و آگاهی آنان بیشتر باشد نسبت به نحوه درست مصرف کردن حساس‌تر می‌شوند و همچنین الگوی مناسبی برای دیگر اعضای خانواده محسوب می‌شوند.
بدین ترتیب آگاهی و رشد فرهنگی و اجتماعی بانوان خانه باعث اصلاح الگوی مصرف می‌شود.
مادر از ارکان اصلی تربیت و عامل مهم شکل‌گیری شخصیت رفتاری فرزندان است. شیوه‌های رفتاری فرزندان انعکاسی از نوع تربیت مادران آن‌هاست. فرزندان رفتارهای فردی و اجتماعی را از والدین می‌آموزند و در موقع لزوم آن‌ها را به کار می‌بندند.
اصلاح الگوی مصرف یک رسالت ملی است. وقتی افراد اصلاح الگوی مصرف را در جامعه رعایت کنند در واقع فرهنگ درست مصرف کردن را می‌آموزند. بنابراین می‌توانند از منابع انرژی استفاده مستمر داشته باشند.
خانواده در مصرف تابع زنان خانواده است، لذا درک زنان از مصرف و چگونگی اصلاح الگوی مصرف می‌تواند در همه افراد خانواده تاثیرگذار باشد.
زنان بایستی در رابطه با نحوه درست مصرف کردن آموزش ببینند تا بتوانند الگوی مناسبی در جهت رفتار صرفه‌جویی در جامعه و خانواده باشند. همچنین افزایش رشد فرهنگی و اجتماعی بانوان باعث می‌شود تا زنان تحت تاثیر عادت‌های غلط قرار نگیرند و اصلاح الگوی مصرف رعایت شود.
مادران وظیفه دارند به فرزندان خود همواره این نکته را متذکر شوند که منابع تامین انرژی محدود است و بایستی در مصرف آن صرفه‌جویی نمایند تا در آینده دچار مشکل نشوند.
اگر مادران در کودکی به فرزندان خود نحوه درست مصرف کردن را نیاموزند، الگوهای مصرف نادرست جایگزین الگوی مصرف مناسب در زندگی آن‌ها می‌شود. ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که بزرگسالان الگوی رفتاری فرزندان هستند. اگر پدران و مادران بتوانند الگوهای رفتاری نابهنجار مثل مصرف بی‌رویه را اصلاح کنند گامی بزرگ در نهادینه کردن مصرف بهینه در سطح خانواده و جامعه برداشته‌اند.
مدیریت مصرف بهینه آب در 5 بعد اساسی قابل بحث و بررسی است. آمار نشان می‌دهد که حدود 85% از کل مصارف آب مشترکین در بخش خانگی مصرف می‌شود و اگر زنان بتوانند ابعاد مدیریت مصرف را در حین مصرف رعایت نمایند می‌توانند گامی اساسی در جهت اصلاح الگوی مصرف بردارند.
ا- موقع و زمان مصرف در مدیریت مصرف: مدیریت مصرف بهینه آب در بعد موقع و زمان به این نکته می‌پردازد که در هنگام مصرف بایستی زمان را در نظر بگیریم. موقع و زمان مصرف نقش اساسی در مدیریت مصرف ایفا می‌نماید. به عنوان مثال:
الف) آبیاری باغچه و گیاهان آپارتمانی در ساعات اولیه بامداد انجام شود زیرا میزان تبخیر سطحی کاهش می‌یابد.
ب) حتی‌المقدور خانم‌های خانه‌دار فعالیت‌های مربوط به شستشو را در ساعات پیک مصرف انجام ندهند.
ج) از کولر در ساعات اولیه روز که نیازی به خنک کردن فضای داخلی منزل نیست استفاده نشود.
د) سعی کنیم برنامه آبیاری را با فصول تصحیح نماییم. در زمستان هر 5 روز و در تابستان هر 3 روز یک بار به گیاهان آب بدهیم.
ه) در روزهایی که باد به شدت می‌وزد به باغچه‌ها آب ندهیم.
2- مدت زمان مصرف در مدیریت مصرف:
الف) شیر آب باز در هر دقیقه 12 لیتر آب را هدر می‌دهد. مادران گرامی بایستی جهت رعایت الگوی مصرف و همچنین فرهنگسازی در این زمینه همواره به فرزندان خود این نکته را یادآوری نمایند که در هنگام مسواک زدن شیر آب را ببندند تا این نعمت الهی بیهوده هدر نرود. آیا می‌دانید با بستن شیر آب در هنگام مسواک زدن حدود 15 لیتر اب در دقیقه صرفه‌جویی می‌شود.
ب) در هنگام شستن ظروف با دست بهتر است ابتدا همه ظرف‌ها در سینک جمع شوند و از یک سینک برای شستن و از سینک دیگر برای آبکشی استفاده شود با این کار آب آبکشی به هدر نمی‌رود.
ج) هنگام استحمام شیر آب را دایم باز نگذاریم. با این کار به ازای هر نفر در هفته 180 لیتر آب صرفه‌جویی می‌شود.
3- مکان مصرف در مدیریت مصرف بهینه:
الف) بهترین مکان برای آب بازی بچه‌ها جایی است که گیاه وجود دارد.
ب) وقتی کولر آبی در معرض تابش مستقیم نور خورشید نصب شود در واقع مکان مناسبی را انتخاب ننموده‌ایم.
ج) بهترین مکان برای شستشوی اتومبیل کارواش است زیرا در کارواش از مخلوط آب و هوای فشرده استفاده می‌شود که ضمن تمیزی بیشتر، مصرف آب کمتری به همراه دارد.
4- نوع مصرف در مدیریت مصرف بهینه آب: استفاده نابجا از آب می‌تواند مقدار زیادی از این ماده حیاتی را به فاضلاب تبدیل نماید.
الف) به جای شستن پیاده‌رو و حیاط با آب، با استفاده از جارو، از به هدر رفتن حدود 300 لیتر آب در هر بار شستشو جلوگیری می‌شود.
ب) باز کردن یخ مواد غذایی منجمد نمونه‌ای از استفاده ناصحیح در نوع مصرف محسوب می‌شود.
ج) برای نوشیدن آب خنک شیر آب را باز نگذاریم بهتر است یا آب را در یخچال نگهداری نماییم یا از تکه‌های یخ استفاده شود.
د)اگر تکه‌های یخ بر زمین افتاد، به جای دور انداختن، آن‌ها را در گلدان یا باغچه بیاندازید.
5- مقدار مصرف در مدیریت مصرف بهینه آب: مدیریت در مقدار مصرف یعنی افزایش راندمان مصرف.
الف) ماشین لباسشویی در هر بار استفاده 17 لیتر آب مصرف می‌کند پس بهتر است در هر بار استفاده از حداکثر ظرفیت دستگاه استفاده شود.
ب) با کاهش ده دقیقه‌ای زمان دوش گرفتن ماهیانه مقدار 1500 لیتر در مصرف آب صرفه‌جویی می‌شود.
ج) از وسایل آب‌بر نظیر ماشین ظرفشویی و ماشین لباسشویی با فناوری جدید استفاده شود. با این کار در هر بار استفاده مقادیر زیادی آب و انرژی صرفه‌جویی می‌شود.
د)با استفاده از نمک یا مواد ضدعفونی‌کننده در شستشوی سبزیجات می‌توان با مقدار آب کمتر از تمیزی آن اطمینان حاصل کرد.
عناوین و زمینه‌هایی از فعالیت و تاثیرگذاری زنان در مدیریت مصرف بهینه آب:
1- اثرگذاری در شیوه‌های مصرف در بخش‌های شستشو، پخت‌وپز، کنترل سیستم‌های سرمایش و گرمایش و مصارف باغچه که جملگی زیر نظر مدیریت کانون اقتصادی خانواده یعنی زنان شکل می‌گیرد.
2- آموزش عملی از طریق رفتار مصرفی صحیح و آموزنده و آموزش‌های عملی و کلامی به فرزندان و نسل‌های آتی از اقدامات آگاهانه زنان در محیط خانواده و مراکز آموزشی نسبت به موضوع مدیریت مصرف بهینه آب است.
3- حضور زنان در کانون‌های مختلف تعلیم و تربیت، از قبیل مدارس، فرهنگسراها، مجتمع‌های مسکونی و اثرگذاری در اطلاع‌رسانی و آموزش در خصوص آب از دیگر نقش‌های مدیریتی و مشارکت در امر مصرف بهینه آب است.
4- حضور زنان در تشکل‌های مختلف از جمله تشکل‌های آب و ارائه آموزش‌های مستقیم به صورت سمینار و یا در قالب بازدیدهای مختلف همواره یکی از راه‌های آموزشی در بهبود روش‌های صحیح مصرف آب بوده است.
