دخل و تصرف در حریم رودخانه‌ها و عدم لایروبی آنها و دخالت در طبیعت و سیستم‌های طبیعی، نظم موجود در آنها را دچار اختلال می‌کند، نظم و انسجامی که ممکن است در طی هزاران و حتی میلیون‌ها سال به‌دست آورده باشد، گاهی با اشتباهات و اعمال ناآگاهانه و نسنجیده انسانی به هم می‌خورد و خسارت‌بار می‌شود.
جدای از تأثیر ریزش‌های کم‌نظیر و حتی بی‌نظیر در وقوع سیلاب‌های اخیر، نمی‌توان تغییراتی را که در بستر رودها، مسیل‌ها و آبراهه‌ها در دهه‌های اخیر در شهرها و روستاها صورت گرفته است، نادیده گرفت. تغییر کاربری محل عبور آبها در مسیل‌ها و تبدیل کردن آنها به عرصه‌های شهری و تأسیسات انسانی و عدم جایگزین‌های علمی و سنجیده برای این دست‌یازی‌ها، سیلاب‌های مهیبی را به وجود می‌آورد که کمتر از چند دقیقه، می تواند جان صدها تن را بگیرد و خسارتهای بی شماری به بار آورد.
وقوع بارش‌هایی کم‌نظیر در اواخر سال ۱۳۹۷و اوایل سال ۱۳۹۸ در شمال و شمال شرق و غرب و جنوب غرب کشور سبب شکل‌گیری سیلاب‌هایی ویرانگر شد. صدها شهر و هزاران روستا و بیش از دوسوم از استان‌های کشور درگیر این سیلاب‌ها شدند.
همچنین در اواسط تابستان سال جاری نیز شاهد سیلاب های ویرانگر در کشور بودیم که علت اصلی بروز تمامی این سیلاب‌ها، بارش‌های شدید در مدت‌زمان کوتاه بود. اما نباید ویژگی‌های بارش را علت منحصربه‌فرد این همه خسارت‌ها دانست، بلکه علل دیگری چون عدم آمادگی در حوضه های آبخیز کشور به سبب اینکه فعالیتهای ساماندهی رودخانه ها یکپارچه، هدفمند و با برنامه صورت نمی گیرد، ساخت‌وساز و دخل و تصرف در آبراهه‌ها، بستر رودخانه ها و مسیل‌ها و... در این قضیه دخیل هستند.
سیلاب یک موضوع فرابخشی است
به گزارش روابط عمومی شرکت آب منطقه ای مرکزی، مدیرعامل این شرکت در خصوص مدیریت سیلاب های اخیر در استان گفت: وظایف و نقش های شرکتهای آب منطقه ای تا حدی می تواند مانع از بروز خسارت در سیلاب های معمول شود. اما همه دستگاههای مسئول باید بدانند که شرکتهای آب منطقه ای به تنهایی نمی‌توانند از عهده امر بزرگ و مهم مدیریت سیلاب برآیند و باید که هماهنگی و همکاری بین بخشی اتفاق بیفتد.
مهندس عزت اله آمری ادامه داد: آنچه در سالهای اخیر در سطح دنیا در زمینه روش کاهش خسارات سیلاب مشاهده می شود تغییر رویکرد مهار سیلاب به مدیریت سیلاب می باشد. تجاربی که سیلاب اواخر سال 97 و ابتدای سال 98 برای ما داشت، تأکیدی بود بر فرابخشی بودن سیلاب.
مهندس آمری افزود: البته سیلاب سال 98 سبب شد همه دستگاههای مربوطه همچون اعضای شورای شهرها و روستاها، شهرداری ها و دیگر دستگاهها نسبت به عواقب خطرناک ساخت و ساز در داخل حریم و بستر رودخانه‌ها آگاه شوند بطوریکه با انجام اقدامات پیشگیرانه شاهد بروز خسارت های کمتر در سیلاب تابستان سال جاری در استان بودیم.
وی اظهار کرد: بر اساس ماده 2 قانون توزیع عادلانه آب، تعیین بستر و حریم در مورد هر رودخانه که به عنوان اعمال حاکمیت بر تمامیت ارضی و انفال و سرمایه های ملی است بر عهده وزارت نیرو قرار داده شده است... یعنی شرکت های آب منطقه ای بر منابع آبی رودخانه ها، با تعیین حریم و بستر حاکمیت عمومی را اعمال می کنند. اما در مورد وظایف تصدی گری مربوط به مجاری آبی، طبق ماده 55 قانون شهرداریها، نگهداری و تسطیح مجاری آبها و اتخاذ تدابیر موثر و اقدام لازم برای حفظ شهر از خطر سیل بر عهده شهرداری هاست... یعنی شهرداریها نسبت به رودخانه ها و مسیل های واقع در شهرها وظیفه تصدی گری دارند. همچنین در خصوص محدوده های روستایی، بر اساس بندهای 24 و 30 ماده 10 اساسنامه تشکیلات و سازمان دهیاری ها مصوب هیأت وزیران ، این وظیفه تصدی گری بر رودخانه ها و مسیل ها در روستاها، به دهیاری ها محول شده است.
وی ادامه داد: اما در خصوص رودخانه های خارج از شهرها و روستاها، هم وظیفه حاکمیتی و هم تصدی گری همچنان بر عهده وزارت نیرو قرار دارد یعنی تعیین حریم بستر، علامتگذاری، لایروبی، اعطای مجوز برداشت شن و ماسه از رودخانه، دیوارکشی، رفع تصرف، جلوگیری از برداشت غیرمجاز شن و ماسه و ... بر عهده شرکتهای آب منطقه ای است.
کاهش خسارت سیلاب اخیر نتیجه تلاش اعضای ستاد مدیریت بحران استان در سالهای گذشته است
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی تأکید کرد: خوشبختانه با توجه به اینکه سیلاب دو سال پیش در استان باعث شد، بسیاری از مسیل ها و رودخانه‌ها خود را نشان دهند و تعرضات مشخص شوند، مجموعه قضایی و اجرایی نیز اقدامات و همکاری خوبی داشتند تا این تعرضات تحت کنترل قرار بگیرند.
مهندس آمری اضافه کرد: از طرفی تأثیر برنامه ها و اقدامات مثبت و پیشگیرانه شرکت آب منطقه ای مرکزی بعد از سیلاب سال 98، همچون هماهنگی و همکاری مناسب دستگاههای اجرایی مربوطه و حضور فعال در کمیته‌های مدیریت بحران استان، فعال کردن دهیاری‌ها و بخشداری‌ها نسبت به شناسایی نقاط حادثه خیز، رفع نواقص و کاستی‌ها در نقاط حادثه‌خیز شناسایی شده، تشدید اقدامات لازم در خصوص آزادسازی تصرفات صورت گرفته در حریم و بستر رودخانه ها و مسیل ها نیز در مدیریت سیلاب تابستان سال جاری در استان از اهمیت بالایی برخوردار بوده است.
وی گفت: در استان مرکزی حدود 9 هزار کیلومتر رودخانه و مسیل های اصلی جریان دارد که حدود 1300 کیلومتر از این رودخانه ها اصلی هستند.
مهندس آمری بیان کرد: از این 9 هزار کیلومتر حدود 2700 کیلومتر رودخانه های دارای اولویت محسوب می شوند که برای 2500 کیلومتر از آنها مطالعات تعیین حریم و بستر انجام شده و برای حدود 700 کیلومتر اعلان عمومی صورت پذیرفته است.
وی ادامه داد: بعد از سیلاب سال 98 لایروبی 38 کیلومتر، مطالعات ساماندهی 22 مورد، مطالعات مرحله اول ساماندهی 1350 مورد از رودخانه های استان و همچنین رفع تصرف 30 هکتار از اراضی حریم و بستر رودخانه ها و 10 مورد لایروبی و اصلاح سازه های تقاطعی از اقدامات مهم دفتر مهندسی رودخانه ها و سواحل شرکت آب منطقه ای مرکزی در جهت رفع نواقص 125 نقطه حادثه خیز شناسایی شده در استان بوده است.
مهندس آمری خاطرنشان کرد: گفتنی است یکی از مهم‌ترین اقدامات لازم برای پیشگیری از تکرار حوادثی مانند سیلاب های سال 98 و تیرماه سال جاری،جلوگیری از ساخت و ساز در حریم رودخانه‌ها و مناطق پرخطر و همچنین ساماندهی و لایروبی رودخانه ها می باشد، در استان مرکزی دخل و تصرف در بستر رودخانه نسبت به حریم بسیار اندک است و البته تمامی تصرفات در حریم و بستر رودخانه ها کاملا شناسایی و به شهرداری ها و دهیاری ها اعلام شده است تا به تدریج اقدامات لازم را به انجام برسانند و شرکت آب منطقه ای مرکزی نیز در همین راستا و با جدیت در حال رفع تصرفات و آزادسازی حریم و لایروبی بستر رودخانه های استان می باشد.
مدیرعامل شرکت آب منطقه ای مرکزی تأکید کرد: از طرفی هم مدیریت 9 هزار کیلومتر رودخانه بدون مشارکت مردم و دستگاههای مرتبط غیرقابل انجام است و ما به عنوان افراد آگاه و مسئول باید دقت کنیم که قبل از خرید املاک و اراضی و یا ساخت و ساز و زراعت در کنار رودخانه ها از شرکتهای آب منطقه ای در مورد قانونی بودن آن استعلام کنیم تا هم کار غیرقانونی انجام نداده باشیم و هم اینکه با تعرض به حریم رودخانه‌ها، خودمان و اموالمان را در معرض سیلاب قرار ندهیم.
