در شرایط کنونی که افزایش قیمت محصولات کشاورزی در کشور گاه از میانگین جهانی نیز فراتر رفته است، ادامه پرداخت یارانه سنگین آب و انرژی به این بخش، نه‌تنها کمکی به تولید پایدار نمی‌کند، بلکه موجب اتلاف منابع ارزشمند و تشدید فشار بر ذخایر آب و انرژی کشور می‌شود.
در حالی‌که در جهان، کشاورزی با سرعت به سمت صنعتی‌شدن و بهره‌گیری از فناوری‌های نوین پیش می‌رود، هنوز بخش عمده‌ای از کشاورزی در ایران به شکل سنتی و با بهره‌وری پایین ادامه دارد. حداکثر برداشت محصول خشک در کشور به‌ازای هر مترمکعب آب حدود ۱۵۰۰ گرم است؛ عددی که فاصله قابل‌توجهی با استانداردهای جهانی دارد. در کنار این واقعیت، مصرف انرژی ارزان و بدون کنترل نیز باعث کاهش راندمان و اتلاف گسترده منابع شده است.
نجات بخش کشاورزی و دستیابی به بهره‌وری مطلوب، نیازمند مدیریت توأمان آب و انرژی و واگذاری مسئولیت کنترل و بهره‌برداری از این دو منبع به تشکل‌های منسجم کشاورزی است. این رویکرد می‌تواند ضمن افزایش بهره‌وری، موجب خودکنترلی و اصلاح الگوی مصرف در میان بهره‌برداران شود.
پیشنهادهای اجرایی این طرح به شرح زیر است:
۱. تأمین انرژی درون‌زا:
تشکیل اتحادیه‌های کشاورزی برای احداث نیروگاه‌های برق اختصاصی بخش کشاورزی. در این مدل، مدیریت تولید و مصرف انرژی به‌صورت جمعی و توسط اتحادیه انجام می‌شود تا سهم هر کشاورز مشخص و مصرف بی‌رویه مهار شود.
۲. واگذاری مدیریت منابع آب:
واگذاری مدیریت منابع آب به همان اتحادیه‌ها بر اساس میزان انرژی مصرفی و آب تخصیصی، به‌گونه‌ای که کشاورزان خود نسبت به کنترل برداشت و جلوگیری از اضافه‌برداشت اقدام کنند.
۳. نظارت و کنترل حاکمیتی:
دولت با فراهم‌سازی تسهیلات زیرساختی اولیه و پایش حجمی برداشت‌ها، ارتباط مستقیم بین حجم آب مصرفی و میزان محصول تولیدی را برقرار نماید تا زمینه اجرای تحویل حجمی آب فراهم شود.
۴. الگوی کشت منطقه‌ای:
اتحادیه‌ها می‌توانند بر اساس شرایط اقلیمی و منابع موجود، الگوی کشت بهینه را در هر منطقه اجرا و مدیریت کنند.
۵. مدیریت بازار و قیمت:
این تشکل‌ها قادر خواهند بود علاوه بر کنترل منابع آب و انرژی، نقش مؤثری در تنظیم بازار محصولات، جلوگیری از دلالی و تثبیت قیمت‌ها ایفا کنند.
۶. مدیریت صادرات محصولات پرآب‌بر:
وزارت جهاد کشاورزی باید با هدف حفظ امنیت غذایی، از کشت و صادرات محصولات پرآب‌بر جلوگیری کرده و صادرات بی‌رویه را که در واقع صادرات آب و انرژی یارانه‌ای است، محدود سازد.
۷. کشت فراسرزمینی هدفمند:
اتحادیه‌های کشاورزی مجاز باشند با نظارت دولت و در راستای تأمین امنیت غذایی، نسبت به کشت فراسرزمینی محصولات اساسی اقدام نمایند و از تخصیص ارز به محصولات غیرضروری یا لوکس جلوگیری شود.
۸. تشویق بهره‌وری و صرفه‌جویی:
در صورت احداث نیروگاه و رعایت الگوهای صرفه‌جویی، امکان صادرات انرژی در فصول غیرزراعی یا فروش در بورس انرژی فراهم شود. همچنین، اتحادیه‌هایی که موجب افزایش ذخایر استراتژیک منابع آب می‌شوند، از پاداش و تسهیلات ویژه بهره‌مند گردند.
در مجموع، آینده پایدار کشاورزی کشور در گرو آن است که آب، انرژی و تولید به‌صورت یکپارچه و هماهنگ مدیریت شوند. با اجرای این رویکرد، علاوه بر کاهش فشار بر منابع طبیعی، زمینه توسعه اقتصادی و امنیت غذایی کشور نیز به‌صورت پایدار فراهم خواهد شد.
